Portal Orzeczeń Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego w Dzierżoniowie

Generalna zasada dotycząca obowiązku alimentacyjnego jest zawarta w art.128 k.r. i o., który stanowi, że obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Za krewnych w linii prostej ustawa uważa zstępnych i wstępnych. Zstępnym jest syn czy wnuk. Natomiast wstępnym ojciec i dziadek. Z kolei art. 132 k.r. i o. mówi, że obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności powstaje dopiero wtedy, gdy nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności albo gdy osoba ta nie jest w stanie uczynić zadość swemu obowiązkowi lub gdy uzyskanie od niej na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami. Tak więc do ustalenia obowiązku alimentacyjnego osób zobowiązanych w dalszej kolejności dochodzi w trzech przypadkach, a mianowicie gdy osoby zobowiązanej w kolejności bliższej nie ma (bo np. nie żyje, zaginęła), kiedy osoba zobowiązana w bliższej kolejności, co prawda istnieje, jednakże nie jest w stanie świadczyć alimentów (bo np. z powodu złego stanu zdrowia nie pracuje, nie osiąga żadnych dochodów, ani nie ma majątku), lub gdy uzyskanie od osoby zobowiązanej w bliższej kolejności na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania "jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami". Sąd Najwyższy wskazał że obowiązek alimentacyjny dalszego krewnego istnieje nie tylko wtedy, gdy bliższy krewny nie ma możliwości wypełniania tego obowiązku, lecz może powstać także wtedy, gdy bliższy krewny mimo takich możliwości nie wywiązuje się ze swych obowiązków" (orzeczenie SN z dnia 14 maja 1962 r., 2 CR 167/62, OSNCP 1963, nr 4, poz. 91). Taka sytuacja występuje w przedmiotowej sprawie, obowiązana do płacenia alimentów jest matka powoda A. B., która nie wywiązuje się z tego obowiązku. Dostarczanie dzieciom ubrań i innych przedmiotów i zapewnianie wyjazdów w okresie ferii i wakacji jak też przekazywanie starszemu synowi pewnych kwot pieniędzy na rzecz powoda nie jest bowiem wypełnianiem obowiązku alimentacyjnego wynikającego z tytułu wykonawczego jakim jest wyrok Sądu Okręgowego w Świdnicy z dnia 2 kwietnia 2012 roku w sprawie IC 973/11, w którym matka powoda została zobowiązana do łożenia na jego rzecz alimentów w kwocie po 500 zł miesięcznie, do rąk ojca K. B. (2). Wyegzekwowanie tego obowiązku stało się niemożliwe z uwagi na brak majątku i dochodów po jej stronie.

W dalszej kolejności art. 133. § 1 i 2 k. r. i o. stanowi, że rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania, a poza powyższym wypadkiem uprawniony do świadczeń alimentacyjnych jest tylko ten, kto znajduje się w niedostatku. Pamiętać zatem należy, iż w odróżnieniu od rodziców dziecka, którzy mają obowiązek podzielić się z nim nawet najskromniejszymi dochodami, jeżeli majątek dziecka nie wystarcza w całości na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania, to obowiązek dziadków będzie zależał od tego, czy ich wnuki znajdują się w niedostatku. Jednocześnie przepis art. 133 § 2 k.r.o. posługując się pojęciem niedostatku nie określa, co należy rozumieć pod tym pojęciem. Pewną wskazówkę interpretacyjną w tym zakresie zawiera art. 135 § 1 k.r.o. Z jego brzmienia można wnosić, iż niedostatek występuje wtedy, gdy uprawniony nie może w pełni własnymi siłami, z własnych środków, zaspokoić swych usprawiedliwionych potrzeb. Potrzeby te to potrzeby tak materialne jak i niematerialne, przy czym potrzeby każdego człowieka kształtują się inaczej. Obydwa te rodzaje potrzeb są ze sobą sprzężone i tylko ich łączne zaspokojenie zapewnia godziwą egzystencję. W takim kontekście można mówić o zaspokojeniu potrzeb usprawiedliwionych, które każdy uprawniony powinien mieć zapewnione. Są one uzależnione od indywidualnych cech uprawnionego, tj. od wieku, stanu zdrowia, zawodu, pozycji społecznej i dotychczasowej stopy życiowej ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 1998 roku, I CKN 95/98 LEX nr 1223697 ).

W ustalonym stanie faktycznym podstawą oddalenia powództwa był przede wszystkim brak przesłanki niedostatku po stronie powoda. Jakkolwiek, jak już zostało wyżej wspomniane, określenie to nie doczekało się ustawowej definicji, to w piśmiennictwie przyjmuje się, że sytuacja ma miejsce wówczas, gdy dana osoba ma trudności z utrzymaniem się na minimalnym poziomie. Podobnie było to wyjaśniane w wielu orzeczeniach SN, które wskazują, że niedostatek występuje nie tylko wtedy, gdy uprawniony do alimentacji (wierzyciel alimentacyjny) nie ma żadnych środków utrzymania, lecz także wówczas, gdy osoba uprawniona nie może w pełni zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb (zob.: wyrok SN z dnia 20 stycznia 2000 r., I CKN 1187/99, LEX nr 51632; orzeczenie SN z dnia 29 września 1958 r., 2 Cr 817/57, OSPiKA 1959, z. 11, poz. 294; orzeczenie SN z dnia 23 października 1962 r., III Cr 16/62, OSPiKA 1964, z. 10, poz. 191; uchwałę SN z dnia 16 grudnia 1987 r., III CZP 91/86, OSNCP 1988, nr 4, poz. 42; wyrok SN z dnia 3 marca 1999 r., III CKN 826/98, LEX nr 1213503). Zatem o osobie ubiegającej się o alimenty z powodu niedostatku można mówić wówczas, gdy nie potrafi ona zaspokoić samodzielnie swych potrzeb na poziomie zbliżonym do minimum socjalnego. Popadnięcie w niedostatek pozwala żądać alimentów jedynie wówczas, gdy nie stało się to umyślnie, w tym np. gdy niedostatek nie jest efektem hulaszczego trybu życia osoby żądającej alimentów. W przeciwnym razie takie żądanie należałoby rozważać w kontekście jego zgodności z zasadami współżycia społecznego i dopuszczalności skorzystania z zarzutu nadużycia prawa podmiotowego do alimentacji.

Przedstawiciel ustawowy powoda podnosił, że potrzeby syna wzrastają, matka nie płaci alimentów, a jego sytuacja finansowa jest tragiczna. Z ustalonego stanu faktycznego wynika zaś, że podstawowe potrzeby powoda takie jak wyżywienie, ubranie, podręczniki i przybory szkolne oraz wypoczynek w czasie ferii i wakacji są zapewnione mimo trudnej sytuacji rodziców powoda. Ojciec małoletniego pracuje i osiąga dochody przewyższające 2000 zł miesięcznie. Jest to kwota wyższa niż najniższe wynagrodzenie pracowników i jakkolwiek nie pozwala na zaspokojenie wszystkich potrzeb, to przy zadeklarowanych wydatkach powinna wystarczyć na pokrycie podstawowych potrzeb dziecka . K. B. (2) podał bowiem, że koszt utrzymania mieszkania to maksimum 700 zł w okresie grzewczym, utrzymanie powoda bez zakupu ubrań to 400-500 zł, koszt dojazdu do pracy 300 zł, jego utrzymanie to około 300 zł. Łącznie daje to kwotę około 1800 zł. Za tą kwotę zaspakajane są zatem podstawowe potrzeby rodziny. Przyjąwszy, że zgodnie z tym co powiedział, zeznając w charakterze strony, dorabia na zakup papierosów sprzedażą złomu oraz gra w totolotka i wygrywa różne kwoty- inne potrzeby mogą być zaspokajane z tych dochodów. Przedstawiciel ustawowy podnosił też, że niezaspokojone są wyłącznie potrzeby syna w zakresie witamin i owoców. Mając na uwadze to, że to owoce i warzywa dostarczają w głównej mierze potrzebnych młodemu człowiekowi witamin i minerałów oraz bacząc na ceny owoców i warzyw trudno uznać aby w tym celu konieczne było zasądzenie alimentów od dziadków. Ponad wszelką wątpliwość w sprawie zostało ustalone także to, że zarówno matka, brat, jak i pozwani dziadkowie w pewnej mierze zaspokajają potrzeby powoda w zakresie ubioru, jedzenia, doładowania telefonu ( w przypadku, gdy powód z niego korzysta), zapewnienia wypoczynku w ferie i wakacje, zakupu przyborów szkolnych. Od wyżej wymienionych osób powód dostaje też pieniądze na swoje wydatki. Trudno zatem mówić w tym przypadku o niedostatku w rozumieniu wyżej cytowanych przepisów. Można natomiast mówić o niedostatku w potocznym tego słowa znaczeniu w rozumieniu braku środków na zaspokojenie wszystkich potrzeb powoda, z czym boryka się wiele rodzin, ale nie stanowi to podstawy do alimentacji przez zobowiązanych w dalszej kolejności.

Nie bez znaczenia jest też to, że obowiązek alimentacyjny dalszych krewnych SN w wyroku z dnia 22 kwietnia 1974 r., III CRN 66/74 (LEX nr 7468) określa jako „subsydiarny". W tezie tego orzeczenia stwierdza, że jeśli jedno z rodziców jest całkowicie niezdolne do wykonywania ciążącego na nim obowiązku alimentacyjnego - obowiązek ponoszenia w całości ciężarów związanych z utrzymaniem i wychowaniem wspólnych dzieci - spoczywa w zasadzie na pozostałym rodzicu. Dopiero gdyby zostało ustalone, że drugi z rodziców - mimo odpowiedniej staranności i wykorzystania wszystkich możliwości zarobkowych - nie jest w stanie w całości lub części sprostać swoim obowiązkom względem dziecka i z tego powodu dzieci mogłyby znaleźć się w niedostatku - w grę wchodziłby subsydiarny obowiązek dalszych krewnych, a w szczególności dziadków (art. 128 i 129 k.r.o.). Podobnie w uzasadnieniu wyroku z dnia 16 marca 1967 r., II CR 88/67 (LEX nr 566), SN zawarł uwagi dotyczące obowiązku alimentacyjnego dziadków. Powstaje on wówczas, gdy żadne z rodziców nie jest w stanie wypełniać swojego obowiązku. Jak podkreślił SN, błędny jest pogląd, iż „obowiązek alimentacyjny wobec dziecka dzieli się jak gdyby na część macierzystą i ojczystą i że jeżeli matka nie jest w stanie wypełnić swego obowiązku, to powinni ją w tym wyręczyć jej krewni. Tymczasem stosownie do przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego obowiązek ten przechodzi przede wszystkim na drugiego rodzica, w danym wypadku na ojca dziecka. Gdyby zaś nie mógł on tego obowiązku w całości lub części wykonać, zobowiązani będą w tej samej kolejności dziadkowie obu linii, tj. linii ojczystej i macierzystej. Obowiązek dalszych krewnych określa również SN jako obowiązek „posiłkowy" (zob. wyrok SN z dnia 16 marca 1967 r., II CR 88/67, LEX nr 566). Do obowiązku alimentacyjnego zobowiązanych w dalszej kolejności ma też zastosowanie art. 135 k.r.o., określający zakres obowiązku. Zgodnie z tezą wyroku SN z dnia 8 października 1976 r., III CRN 205/76 (LEX nr 7853): „Obowiązek alimentacyjny babki nie polega na przerzuceniu na nią niespełnionego obowiązku alimentacyjnego ojca dzieci, może ona bowiem być zobowiązana jedynie do takich świadczeń na jakie pozwalają jej możliwości majątkowe, przy uwzględnieniu również jej usprawiedliwionych potrzeb (art. 135 § 1 k.r.o.)". Zasądzenie alimentów od osób zobowiązanych w dalszej kolejności, o ile znajdują się oni w sytuacji gorszej od krewnego zobowiązanego w bliższej kolejności - nie daje się pogodzić z zasadami współżycia społecznego, a tym samym narusza interes Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. W stanie faktycznym przedmiotowej sprawy zostało ustalone, że obydwoje dziadkowie mają dochody wyższe od przedstawiciela ustawowego powoda tylko o 1000 zł. Są ludźmi starszymi, schorowanymi, obciążonymi zadłużeniami m.in. z tytułu wykonanych operacji. Ich sytuacja materialna jest równie skromna co ojca powoda, a nadto ojciec małoletniego ma pełną możliwość zdobycia środków utrzymania dla siebie i syna i osiąga dochody pozwalające na zaspokojenie podstawowych potrzeb. Potrafi też zdobyć dodatkowe źródła utrzymania takie jak sprzedaż złomu lub gra w totolotka. Pozwani natomiast są emerytami obarczonymi licznymi schorzeniami z emeryturami w łącznej wysokości około 3000 zł. Nadto wydatnie pomagają wnukom zarówno powodowi jak i jego dorosłemu bratu poprzez zakup ubrań, doładowania telefonów, kieszonkowe. Obciążenie ich zatem kwotą 800 zł alimentów z pewnością nie dałoby się pogodzić z zasadami współżycia społecznego a przede wszystkim z przepisami prawa rodzinnego w tym zakresie.

Wobec powyższego powództwo podlegało oddaleniu.